ئۇيغۇرچە خەت نۇسخىلىرىنى MS-DOS قا كىرگۈزۈش ۋە ھەر خىل يۇمشاق دېتاللارنى ياساش ئارقىلىق ئۇيغۇر كومپيۇتېر ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتىغا تۆھپە قوشقان، شۇنداقلا تۆۋەندىكى ئۇيغۇرچە خەت نۇسخىلىرىنىڭ ھەر خىل ئاماللار بىلەن ياسىلىشىغا ئەڭ دەسلەپكى ئاساسنى ياراتقان شەخىسلەرگە ئالاھىدە رەھمەت ئېيتىمىز.

تۆۋەندىكى ئۇيغۇرچە خەت نۇسخىلىرى MS-DOS ،Windows 3.1 ،Windows 95/97 ،Windows 98 ،Windows 2000 ۋە Windows XP لەردە ھەر خىل نام، ھەر خىل «ئۆلچەم» لەردە ئىشلىتىلگەن. ئۇيغۇرچە Unicode ئىشلەتكەن ئەڭ دەسلەپكى خەت نۇسخىلىرى 2002- يىلى ئىيۇندا بارلىققا كەلگەن. شۇنىڭدىن ئېتىبارەن Unicode ئۆلچىمى ئىشلىتىدىغان ئۇيغۇرچە خەت نۇسخىلىرىنىڭ سانى ۋە ناملىرىمۇ كۆپىيىپ (تولۇقسىز سىتاتىستىكىلارغا ئاساسلانغاندا 30 نەچچە خىل خەت نۇسخىسى 500 نەچچە خىل ئوخشىمىغان نامدا ئىشلىتىلگەن) بىر قىسىم قالايمىقانچىلىقلار كېلىپ چىققان. جەمئىيىتىمىز ئۇ خىل ۋەزىيەتنى ئۆزگەرتىش ۋە خەت نۇسخىلىرىنى قېلىپلاشتۇرۇش ئۈچۈن ئىختىيار قىلغان خەتتاتلار، كومپيۇتېر مۇتەخەسىسلىرى، شىركەتلەر ۋە باشقا ئەزالاردىن پىكىر ئالغان. شۇ ئارقىلىق، 2004- يىلى دېكابىر ئېيىدا ئاشۇ خەت نۇسخىلىرى تۈنجى قېتىملىق رەتلەش ئارقىلىق خەت نۇسخىسى ناملىرى ئاساسەن مۇقىملاشتۇرۇلغان ۋە كۆرۈنەرلىك نەتىجىلەرگە ئېرىشكەن.

2006- يىلى مارت ئېيىدىن باشلاپ 2-قېتىملىق خەت نۇسخىلىرى تۈزەش ئېلىپ بېرىلىپ بۇرۇنقى خەت نۇسخىلىرىنىڭ ناملىرىغا مۇۋاپىق ئۆزگەرتىش كىرگۈزۈش، بۇرۇن ساقلانغان مەسىلىلەرنى تۈزەش، قازاقچە، قىرغىزچە ھەرپلەرنىمۇ قوشۇش، باسمىدا ئىشلىتىدىغان بەلگىلەرنىمۇ تولۇقلاش، ئۆلچەمسىز خەت نۇسخىلىرىدا يېزىلغان تېكىستلەرنىمۇ نورمال كۆرسىتەلەيدىغان قىلىش قاتارلىق تۈزىتىشلەر ئېلىپ بېرىلىپ مەتبەئە ئۆلچىمىگە ماسلاشتۇرۇلۇپ ئىشلەنگەن.

2- قېتىملىق خەت نۇسخىلىرى تۈزەش جەريانىدا ئۆلچەمسىز خەت نۇسخىلىرىدا يېزىلغان تېكىستلەرنىمۇ نورمال كۆرسىتەلەيدىغان قىلىش مەقسىتىدە قوشۇلغان بەزى ھەرپلەر 2004-يىل 17-دېكابىر بىرلىككە كەلگەن ئۇيغۇرچە ھەرپلەر كود جەدۋىلى بويىچە خەت كىرگۈزمەيدىغان بىر قىسىم ئۇيغۇرچە كىرگۈزگۈچلەر تەرىپىدىن خاتا ئىشلىتىلىپ قېلىپ ئوخشىمىغان تەتقىقاتچىلار ياسىغان خەت نۇسخىلىرىدا «كود توقۇنۇشى» كەلتۈرۈپ چىقارغان بولغاچقا، 2008-يىل ئاخىرىدىن 2010-يىل ئاخىرىغىچە 3-قېتىملىق خەت نۇسخىلىرى تۈزەش ئېلىپ بېرىلدى.

ئەڭ يېڭى نۇسخىسىنى http://ukijorgfonts.googlecode.com/files/ukijorgfonts.zip دىن چۈشۈرۈڭ.

3- قېتىملىق خەت نۇسخىلىرى تۈزەش پائالىيىتى تۆۋەندىكى تەلەپلەر بويىچە ئېلىپ بېرىلدى:

1. خەت نۇسخىلىرى ئىچىدە http://unicode.org بەلگىلىگەن كود جەدۋىلىگە ئۇيغۇن بولمىغان ھەرپ-بەلگىلەر بولماسلىق (UKIJ Tughra ۋە UKIJ Orxun بىلەن باشلانغان فونتلار بۇنىڭ سىرتىدا)؛
2. 2004-يىل 17-دېكابىر بىرلىككە كەلگەن ئۇيغۇرچە ھەرپلەر كود جەدۋىلىگە ھۆرمەت قىلغان ئاساستا، خەت نۇسخىلىرىنىڭ بۇرۇنقى نامى، شەكلى ۋە غولىنى ساقلاپ قالغان ئاساستا مەسىلە بايقالغان ھەرپ-بەلگىلەرنىلا تۈزىتىش؛
3. خەت نۇسخىلىرى ياسىغۇچىلارنىڭ ئاپتورلۇق ھوقۇقىغا داۋاملىق ھۆرمەت قىلىش، ئاپتورلۇق ھوقۇقى قىسمىدىكى ئۇچۇرلارنى بۇرۇنقى پېتىچە ساقلاپ قېلىش؛
4. كېڭەيتىلگەن رايونىدىكى FBEA دىن FBFB غىچە بولغان كود ئورۇنلىرىغا يالغۇز ھەرپ شەكلىدە ئورۇنلاشتۇرۇلغان سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ھەمزىلىك قوشما شەكىللىرى («ﺋﺎ، ﺌﺎ، ﺋﻪ، ﺌﻪ، ﺋﻮ، ﺌﻮ، ﺋﯘ، ﺌﯘ، ﺋﯚ، ﺌﯚ، ﺋﯜ، ﺋﯥ، ﺌﯥ، ﺋﯧ، ﺋﻰ، ﺌﻰ، ﺋﯩ» دىن ئىبارەت جەمئىي 18) نى ھەمزە («ئ» 0626) بىلەن خالىغان بىر سوزۇق تاۋۇشنىڭ ئاساسى رايوندىكى كودىنى بىرلەشتۈرۈش ئارقىلىق ئىپادىلەشكە بولغاچقا، ھەمدە «ﺌﯩ» («پېئىل» دىكى) ۋە «ﺌﯧ» («باغئېرىق» تىكى) ئىبارەت ئىككى قوشما شەكىللىرى Unicode ئىلمىي جەمئىيىتىنىڭ تەستىقىدىن ئۆتمىگەچكە سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ھەمزىلىك قوشما شەكىللىرى ئىشلىتىش پايدىسىز دەپ قارىلىپ بۇندىن كېيىنكى فونتلارغا قوشماسلىق (ماۋۇ يەردىكى ئۇقتۇرۇشقا قاراڭ)؛ ئاپتونوم رايونلۇق خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ 1983- يىل 9- ئاينىڭ 23- كۈنىدىكى تەستىقى بىلەن 1984- يىل 1- ئاينىڭ 1- كۈنىدىن باشلاپ ئومۇميۈزلۈك قوللىنىلىپ كېلىۋاتقان ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئېلىپبەسىنى ئاساس قىلغان ھالدا (تەپسىلاتى ئۈچۈن بۇ يەرگە قاراڭ) خەت نۇسخىلىرىدا «ھ» نىڭ 2 خىل شەكلىنىلا ئىشلىش؛
5. خەت نۇسخىلىرىنى تۈرگە بۆلۈش، خەت نۇسخىلىرىدىكى ھەرپ-بەلگىلەرنىڭ سانىنى تەۋە بولغان تۈر ۋە ئىشلىتىلىش ئىھتىياجىغا قاراپ مۇۋاپىق ھالدا تەڭشەش ئارقىلىق خەت نۇسخىلىرى تۈزەش يۈكىنى يەڭگىللىتىش؛
6. ئىشلەتكۈچىلەرنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىپ، مەسىلە بايقالسا مۇدىرىيەتنىڭ قارارىغا ھۆرمەت قىلغان ئاساستا تۈزىتىش ئېلىپ بېرىپ، خەت نۇسخىلىرىدا ساقلانغان نۇقسانلارنى ئەڭ تۆۋەن دەرىجىگە چۈشۈرۈش.

     ئالما كومپيۇتېرىدا مەخسۇس ئىشلىتىلىدىغان UKIJ نىڭ كۆپ تىللىق ئۇيغۇرچە، قازاقچە، قىرغىزچە يېزىق كىرگۈزگۈچنى چۈشۈرۈپ ئىشلىتىڭ.

سەۋىيىمىز چەكلىك، خالىس ھەمكارلىشىدىغانلار ئاز، مەبلەغ ۋە ۋاقىت قىس بولۇش قاتارلىق سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن فونتلاردا ھەر خىل كەمچىللىكلەر ساقلانغان بولىشى مۇمكىن. ئەگەر، بايقىسىڭىز http://www.ukij.org/uey/modules.php?name=Forums&file=viewtopic&t=326#1518 گە پىكىر يېزىپ خەۋەر قىلغايسىز.

يۇقىرىدىكى خەت نۇسخىلىرى بېكىتىمىزگە چىقىرىلغان كۈندىن باشلاپ UKIJ غا تەۋە بولۇپ خەلقئارالىق LGPL ئىجازەتنامىسى (http://www.gnu.org/licenses/lgpl.html) بىلەن تارقىتىلدى. بۇ دېگەنلىك، ھەر قانداق كىشى بۇ خەت نۇسخىسىلىرى ھەقسىز ئىشلىتىپ ئۆزلىرىنىڭ ھەقلىق ۋەياكى ھەقسىز مەھسۇلاتلىرغا قوشۇپ تارقاتسا بولىىغانلىقىنى چۈشەندۈرىدۇ.

ئىشلەتكۈچىلەرگە ئەڭ يېڭى ھەم ئىشەنچلىك خەت نۇسخىسى تەمىنلەشكە كاپالەتلىك قىلىش ئۈچۈن باشقا تور بېكەتلەردىكى ئۇلىنىشلارنىڭ http://www.ukij.org/fonts غا قارىتىلىشىنى سورايمىز.

2- ۋە 3- قېتىملىق خەت نۇسخىلىرىنى تۈزەش پائالىيىتىدە مىننەتسىز ئالاھىدە خىزمەت كۆرسەتكەن تۇرسۇنجان سۇلتان ئەپەندىمگە ئالاھىدە رەھمەت ئېيتىمىز. خەت نۇسخىلىرىنى Unicode ئۆلچىمىدە ئۆزگەرتىپ ياساپ بىرلىك ئۈچۈن كۆپچىلىككە سوۋغات قىلغان يۇقىرىدىكى جەدۋەلدە ئىسمى بار بارلىق شەخىسلەرگە؛ خەت نۇسخىلىرىنى سىناپ قىممەتلىك پىكىرلىرىنى ئايىمىغان بىلىك، نۇرقۇت، ئىنتىل قاتارلىق تور بېكەتلىرىدىكى تورداشلارغا رەھمەت ئېيتىمىز.

ئاپتورلۇق ھوقۇقى ھەققىدە:

ئەسلى ئاپتورلارنىڭ ئەمگىكىگە ھۆرمەت قىلىش يۈزىسىدىن ئۇلارنىڭ نامىنى ئەسكەرتىپ ئۆتتۇق. نارازىلىق ياكى تۈزىتىش پىكىرى بارلار گۇۋاھلىق بەرگۈچىلەر بىلەن ئالاقىلاشسا، ياكى راستچىللىق بىلەن ئۆز-ئۆزىنى تۈنجى قېتىم ياسىغانلار تىزىملىكىگە قوشسا بولىدۇ، يۇقىرىدىكى «ياسىغۇچىلار» دا ئىسمى يېزىلغان كىشىلەرنىڭ نامى تۆۋەندىكى گۇۋاھلىقتىن ئۆتكەن تۇنجى قېتىم ياسىغانلار تىزىملىكىدە بولمىسا Unicode قا ئايلاندۇرۇپ ئۆزگەرتىپ ياسىغۇچىلار دەپ قارىلىدۇ.

يۇقىرىدىكى فونتلارنىڭ ئىچىدە ئەرەب ۋە پارىسچە ۋە باشقا فونتلار ئاساسىدا ئۆزگەرتىپ ئىشلەنگەن فونتلار بار، ئەڭ بۇرۇن ياسىغۇچىنى بىلىدىغانلار بولسا (مەيلى يۇنىكود ئىشلەتكەن ياكى ئىشلەتمىگەن بولسىمۇ) گۈۋاھلىق بېرىشىڭلارنى ئۈمىد قىلىمىز، گۇۋاھلىق بېرىلمىگەنلىرى بىردەك ئۆزگەرتىپ ئىشلەنگەن فونتلار دەپ قارىلىدۇ.

شۇنى ئەسكەرتىپ ئۆتۈشىمىز كېرەككى، تۈنجى قېتىم ياسىغانلارنى ئېتىراپ قىلىش ۋە بىرلىك ئۈچۈن پايدىلىق فونتلارنى ئۆزگەرتىپ ئىشلەش نومۇس ئەمەس، يالغاندىن «تۇنجى قېتىم ياسىغان» بولىۋېلىش ياكى باشقىلارنىڭ ئەمگەك مېۋىسىنى باشقا نامدا ئۆزگەرتىپ ئۆزىنىڭ قىلىۋېلىش نۇمۇس. UKIJ دەلىل ئىسپات ياكى گۈۋاھچىسىز «تۈنجى قېتىم ياسالغان» فونتلارنى ئېتىراپ قىلمايدۇ ھەم ئۆزگەرتىپ ياسىغۇچى دەپ قارايدۇ.

UKIJ كومپيۇتېر ساھەسىدىكى بارلىق تەتقىقاتچى، ھەۋەسكارلارنى ئۆلچەم ئىشلىتىش ئىمكانىيىتى يار برىدىغان يۇمشاق دېتاللار ئۈچۈن ئۆلچەمسىز خەت نۇسخىسى ۋە ئۆلچەمسىز كىرگۈزگۈچ تارقىتىشنى توختىتىپ، مەسئۇلىيەتچانلىق نۇقتىسىدىن چىقىپ كەسپىي ئەخلاق يېتىلدۈرۈشكە چاقىرىدۇ (بۇ ئۇچۇرلارنى باشقا بېكەتلەردىمۇ خەۋەر قىلىپ قويغايسىز).

---

تۈنجى قېتىم ئۇيغۇرچە فونت ياسىغان تۆۋەندىكى شەخسلەرگە ئالاھىدە رەھمەت ئېيتىمىز

ئەسلىيە نۇسخىسى: 1998-1999- يىللاردا شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى كومپيۇتېر فاكۇلتىتى 94- يىللىق 2- سىنىپتىكى خەتتات ۋە كومپيۇتېرشۇناس تۇيغۇن ئوسمان ئەپەندى تۇنجى قېتىم ياسىغان. (گۇۋاھلىق بەرگۈچى: ۋارىس ئا. جانباز)

رۇقئى (ياكى كەسمە) نۇسخىسى: 1999—2000 يىللاردا شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى كومپيۇتېر فاكۇلتىتى 95- يىللىق 1- سىنىپتىكى خەتتات ۋە كومپيۇتېرشۇناس نىجات ئەپەندى تۇنجى قېتىم ياسىغان. (گۇۋاھلىق بەرگۈچى: ۋارىس ئا. جانباز)

UKIJ Esliye Chiwer, UKIJ Kufi Chiwer, UKIJ Chiwer Kesme بۇ 3 خەت نۇسخىسىنى 1999-2000- يىللادا مەرھۇم ئابدۇراھمان ئابدۇقادىر ئەپەندى تۇنجى قېتىم ياسىغان. (گۇۋاھلىق بەرگۈچى:ئالىم ئەھەت، ئابلىپىز دانا، مەمەتجان ئىلچى)

UKIJ Basma, UKIJ Tuz (Bold), UKIJ Zilwa, UKIJ Tuz Tom خەت نۇسخىسى: 1998-يىللىرى ئۇيغۇرسوفت شىركىتىدىن ئالىم ئەھەت ئەپەندى تۇنجى قېتىم ياسىغان (باشقا خەت نۇسخىلىرى بولسا يەنە قۇشۇپ قويىلىدۇ، گۇۋاھچى: http://www.ukij.org/uey/modules.php?name=Forums&file=viewtopic&t=326#1498)

UKIJ Kufi خەت نۇسخىسى : 1997-يىلى ئۆكتەبىردە ھازىر جۇڭگو نېفىت گۇرۇھىدا ئىشلەۋاتقان كومپيۇتېرشۇناس ئالىم ئابدۇللا ئەپەندى تۈنجى قېتىم ياسىغان. (ئىزاھات)

UKIJ Tuz Basma ،UKIJ Tuz Basma Bold ،UKIJ Ekran ،UKIJ Tor ،UKIJ Teng ،UKIJ Teng Bold ،UKIJ Orxun-Yensey ،UKIJ Orqun Basma ،UKIJ Orqun Yazma ،UKIJ Elipbe ،UKIJ Elipbe Bold ،UKIJ Eipbe Chekitlik UKIJ Elipbe ،Chekitlik Bold ،UKIJ_Mac Basma ،UKIJ_Mac Basma Bold ،UKIJ_Mac Ekran ،UKIJ_Mac Ekran Bold خەت نۇسخىلىرى : ئالپسوفت شېركىتىدىن تۇرسۇنجان سۇلتان ياسىغان. (ئىزاھات)

ئەسلى ئاپتورىنى راستىنلا بىلسىڭىز داۋاملاشتۇرۇڭ…

---

ئۇيغۇرچە فونتلارنىڭ بىرلىككە كېلىش تارىخى

• 2002-يىل ئىيۇن: تۇنجى ساپ ئۇيغۇرچە Unicode نى ئاساس قىلغان فون ياسالدى ۋە ئۇنىڭغا Uyghur Tuz Unicode دېگەن نام قويۇلۇپ ھەقسىز تارقىتىلدى؛
• 2003-يىل 1-دېكابىر: «ئۇيغۇرچە فونتنى ئۆلچەملەشتۈرۈش ھەققىدە تەكلىپ» ئېلان قىلىندى؛ (بۇ ماقالە 2003-يىلى يېزىلغان پېتىچە ئەينەن تارقىتىلدى. ماقالىدا شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ Uyghur Naskh Tom دېگەن ئۆلچەمسىز فونتى ئىشلىتىلگەن. ئەگەر ھەرپلەر نورمال كۆرۈنمىسە ئۇ فونتنى بۇ يەردىن چۈشۈرۈپ قاچىلاڭ.)
• 2004-يىل 17-يانۋار: «ئۇيغۇرچە فونتلارنى ئۆلچەملەشتۈرۈش ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى» ئېچىلدى. «ى، ھ، ئە» لارنىڭ ئورنى ئېنىق بېكىتىلدى، بىر قىسىم فونتلارغا UKIJ بىلەن باشلانغان ناملار بېرىلدى؛
• 2004-يىل 3-ئاپرىل: «ئۇيغۇر كومپيۇتېر ئىلىمى جەمئىيىتى» رەسمىي قۇرۇلدى ۋە ئۇنىڭ بىرىنچى نۆۋەتلىك ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى ئېچىلدى؛ شۇ ئايدا تور بېكىتى http://www.ukij.org قۇرۇلدى.
• 2004-يىل 7-دېكابىر: ئۇيغۇر كومپيۇتېر ئىلىمى جەمئىيىتىنىڭ 2- نۆۋەتلىك ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىنىڭ 1- باسقۇچلۇق يىغىنى ئېچىلدى، بىر قىسىم فونتلارنىڭ نامى مۇقىملاشتۇرۇلدى؛
• 2004-يىل 10-دېكابىر: ئۇيغۇر كومپيۇتېر ئىلىمى جەمئىيىتىنىڭ 2- نۆۋەتلىك ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىنىڭ 2- باسقۇچلۇق يىغىنى ئېچىلدى، فونتلارنىڭ نامى پۈتۈنلەي مۇقىملاشتى.

UKIJ نىڭ 2.0 نۇسخىدىكى كونا فونتلىرىنى http://www.ukij.org/2011giche-ishletken-fontlar دىن چۈشۈرەلەيسىز

2004-يىل 17-دېكابىر بىرلىككە كەلگەن ئۇيغۇرچە ھەرپلەر كود جەدۋىلى

---

ئۇيغۇر كومپيۇتېر ئىلىمى جەمئىيىتى

---

Legal notice: All fonts are distributed for free and released underLGPL and Open Font licenses.
We will not be liable for any loss or damage you suffer, whether directly or indirectly, as a result of your use of third party software. However, we guarantee the accuracy and/or reliability of the Uyghur Unicode fonts. Contributions and suggestions are welcomed, please contact us.

Useful links:
– Official recommendation for the English transcription of the word “ئۇيغۇر ” / 《维吾尔》 (Uighur or Uyghur or Uigur or …)
– Free Uyghur software for Mac OS
– Web Development Considerations for Unicode-based Text Processing in Uyghur Language